Η ποικιλία των ανθρωπίνων φυλών έχει ως συνέπεια την πολυμορφία των θρησκειών και των γλωσσών. Οι γλωσσολόγοι έχουν ταξινομήσει τις γλώσσες σε οικογένειες. Θα μπορούσαμε με τον ίδιον ακριβώς τρόπο να διακρίνουμε και οικογένειες θρησκειών που θα αντιστοιχούσαν στις οικογένειες των εθνών.Η πρωταρχική εκκάλυψις, δηλαδή η πρώτη εντύπωσις που το σύνολον των όντων χαράσσει στην ανθρώπινη ψυχή, ερμηνεύεται με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, αναλόγως προς το ιδιαίτερο πνεύμα της κάθε φυλής. Δύναται κανείς να συλλάβει το Σύμπαν ως έναν μηχανισμό, ώς έναν οργανισμό ή ως μία μουσική συμφωνία. Στα τρία διαφορετικά αυτά είδη κοσμοαντιλήψεως αποκρίνονται τα τρία μεγάλα θρησκευτικά μορφώματα της αρχαιότητος. Ο Μονοθεϊσμός συλλαμβάνει την φύση ως μία εξωτερική βούληση. Ο Πανθεϊσμός την αναπαριστά ως μία ζώσα ενότητα η οποία φέρει εντός της την ίδια της την κινητήριο αρχή. Ο Πολυθεϊσμός βλέπει στην φύση ένα σύνολο ανεξαρτήτων ενεργειών η συνδυασμένη όμως δράσις των οποίων γεννά την παγκόσμιο αρμονία.
Καθώς η πραγματικότης είναι το κάτοπτρον του ιδανικού, οι κοινωνίες μορφώνονται σύμφωνα με τον τρόπο μέσω του οποίου τα μέλη τους νοούν την συμπαντική τάξη. Στις μονιστικές θρησκείες αντιστοιχούν οι διάφορες μορφές του αυταρχισμού, η Μοναρχία στον Μονοθεϊσμό και η ιεραρχία της κάστας στον Πανθεϊσμό. Ο Πολυθεϊσμός από την άλλη, καθώς έχει ως αρχή του την πολλαπλότητα των πρώτων αιτιών, βρίσκει την κοινωνική του έκφανση εις την Δημοκρατία.
Η φυσική θρησκεία της άριας οικογένειας είναι ο Πολυθεϊσμός. Ανάμεσα όμως στα μέλη της οικογένειας αυτής υπήρξαν ανομοιότητες οι οποίες εκδηλώθησαν στο πέρασμα των αιώνων, ενώ οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις απετέλεσαν πάντοτε αντικατοπτρισμό των αναθεωρήσεων του θρησκευτικού στοχασμού. Οι κάστες θεσμοθετήθησαν λοιπόν εις την Ινδία τον ίδιο καιρό που ο βεδικός Πολυθεϊσμός απορροφήθηκε μέσα εις την πολύπλοκη ενότητα του βραχμανικού Πανθεϊσμού. Η ιρανική Δυαρχία, που δεν αποτελεί παρά μία ακόμη εκδοχή του Μονοθεϊσμού, αντιστοιχεί στην τιμαριωτική Μοναρχία των Περσών. Μόνοι οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι έμειναν αφοσιωμένοι στον αυθεντικό Πολυθεϊσμό και διετήρησαν τους δημοκρατικούς θεσμούς σε ολόκληρη την λαμπρή περίοδο της ιστορίας τους. Δεν ήταν παρά μόνον στον καιρό της παρακμής που τα μονιστικά δόγματα κατόρθωσαν να επιβληθούν ταυτοχρόνως στην πολιτική και την θρησκεία.
Λουϊ Μενάρ
(Από το βιβλίο "Ο Ελληνικός Πολυθεϊσμός". Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Διιπετές").