Σε μία περιγραφή της κοσμοαντίληψης του Πλάτωνος, κάποιος θα πρέπει να θέσει ως σημείο εκκίνησης το τι είναι γενικά η «Ιδέα» και τι η «πλατωνική Ιδέα» γενικότερα. Για την πρώτη, οι διάφοροι φιλοσοφικοί ορισμοί που έχουν δοθεί την ορίζουν ως άφθαρτη κίνηση, αυτοδύναμη και ξεχωριστή ενέργεια, που ούτε επηρεάζεται, ούτε κατευθύνεται από πουθενά, ως είδος που μένει πάντοτε το ίδιο. Βασισμένος στα σωκρατικά διδάγματα για τις έννοιες, ο Πλάτων ανέπτυξε ένα ολόκληρο σύστημα περί Ιδεών, ώστε έκτοτε ο όρος «πλατωνικές ιδέες» να εκφράζει το συγκεκριμένο αυτό σύστημα, κατά το οποίο, οι αιώνιες και άφθαρτες Ιδέες στέκουν μέσα στον Κόσμο ως αρχέτυπα ή παραδείγματα για την διαμόρφωση όλων των πραγμάτων. Η ύψιστη όλων των Ιδεών, είναι εκείνη του Αγαθού, η οποία ταυτίζεται με το Θείο. Αυτή η ύψιστη Ιδέα πρέπει να επικρατήσει και στον άνθρωπο μέσω της επικράτησης του «λογιστικού» τμήματος της ψυχής, δηλαδή του ικανού να λογαριάζει κατά τρόπο μαθηματικό, ήτοι λογικό, επάνω στα δύο άλλα, το θυμοειδές ή θυμικόν (δηλαδή το συναίσθημα) και το επιθυμητικόν (δηλαδή την δύναμη της επιθυμίας, η δύναμη του ποθείν).Εξαιτίας της κοσμοαντίληψής του, ο Πλάτων διαιρεί τον κόσμο σε «αισθητό», δηλαδή εκείνον που αντιλαμβάνονται οι ανθρώπινες αισθήσεις, και σε «υπεραισθητό», δηλαδή εκείνον που είναι αόρατος και μη αντιληπτός από τις ανθρώπινες αισθήσεις. Ο υπεραισθητός, ασώματος και άϋλος κόσμος, ο οποίος αποτελεί το υποκείμενο της πραγματικής γνώσης, γίνεται αντιληπτός μόνο δια της Φιλοσοφίας. Η Φιλοσοφία είναι ανάμνηση, κατά την οποία η αθάνατη ανθρώπινη ψυχή θυμάται τις αιώνιες Ιδέες που έχει δει πριν την ενσωμάτωσή της.
Κατά τον Πλάτωνα, ο σκοπός του ανθρώπου είναι η Ευδαιμονία, που ορίζεται από ευτυχία, ευημερία και αγαθά. Μέσον επίτευξης της Ευδαιμονίας είναι η φιλοσοφική άσκηση και η προαγωγή της Αρετής (της Σοφίας, ως αρετής του λογιστικού, της Ανδρείας, ως αρετής του θυμοειδούς, της Σωφροσύνης, ως αρετής του επιθυμητικού και της Δικαιοσύνης, ως εναρμονιστικής αρετής των 3 προηγουμένων) μέσα στην πολιτεία.
Ως αποτέλεσμα των πυθαγορείων καταβολών του, ο Πλάτων θεωρεί ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος με ιεραρχία και τάξη, σύμφωνα με αναλογίες μαθηματικές. Σ αποτέλεσμα αυτού, τα τέλεια πράγματα βρίσκονται μέσα στα και γύρω από τα τέλεια, ενώ τα ατελή μέσα στα και γύρω από τα ατελή. Η ύλη αποτελεί «πανδεχές» είδος, χώρο υποδοχής των ατελών φαινομένων.
Η ευκταία αρμονία των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου και η Αρετή φανερώνουν την ηθική τάξη του σύμπαντος, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί και στην ανθρώπινη κοινωνία και τους θεσμούς της, δηλαδή στην πολιτεία, ώστε αυτή να καταστεί απείκασμα (απεικόνιση) των αρμονικών ψυχικών δυνάμεων και της Αρετής και κατ’ επέκταση του ιδεώδους κόσμου, δηλαδή του κόσμου των Ιδεών, και άρα να καταστεί τέλεια. Τρόπος επίτευξης αυτής της τελειότητας είναι να ηγείται των πολιτειών η σοφία, με διακυβέρνησή της από φιλοσόφους. Όμοια με την τριχοτόμηση της ανθρώπινης ψυχής, ο Πλάτων τριχοτομεί και την κοινωνία, ορίζοντας κάτω από τους κυβερνώντες φιλοσόφους τους φύλακες, τους πολεμιστές δηλαδή που φρουρούν την πολιτεία, και τους αφοσιωμένους στην πρόοδο της τελευταίας εργάτες, που ασκούν κυρίως την αρετή της σωφροσύνης. .
Μ. Γ.